Lęk jest naturalną emocją, która pomaga unikać zagrożeń. Kłopot zaczyna się wtedy, gdy jego natężenie lub czas trwania przekraczają możliwości dziecka, a codzienne życie zaczyna podporządkowywać się unikaniu. Wtedy mówimy o zaburzeniach lękowych. Ten tekst pomoże Ci zrozumieć, jak lęk wygląda „od środka”, kiedy warto sięgnąć po profesjonalne wsparcie i jak w praktyce może przebiegać pomoc w Szczecinie.
U małych dzieci obawa przed ciemnością, burzą czy rozstaniem z rodzicem bywa rozwojowo typowa i mija wraz z wiekiem. Alarm powinien uruchomić się, gdy lęk utrzymuje się tygodniami, narasta i realnie ogranicza funkcjonowanie: dziecko rezygnuje ze szkoły lub zajęć, wycofuje się z kontaktów, skarży się na bóle brzucha czy głowy bez uchwytnej przyczyny medycznej, a poranki coraz częściej zaczynają się płaczem i napięciem.
Przedszkolak częściej trzyma się opiekuna, ma trudności z rozstaniem i skarży się na koszmary. W młodszym wieku szkolnym pojawia się nieustanne upewnianie („czy zrobiłem dobrze?”), perfekcjonizm i somatyczne dolegliwości przed ważnymi lekcjami. U nastolatków lęk najczęściej dotyczy sytuacji społecznych: odpowiedzi przy klasie, prezentacji, spotkań. Z zewnątrz bywa niewidoczny dziecko działa „na autopilocie”, a po szkole opada z sił, zamyka się w pokoju i ucieka w ekran.
Przedszkolaki (3–6 lat)
Wczesna szkoła (7–10 lat)
Nastolatki (11–18 lat)
Czerwone flagi: długotrwałe unikanie szkoły, szybka utrata/rozpad relacji, epizody paniki, wykonywanie rytuałów zajmujących godziny, myśli rezygnacyjne. W takich sytuacjach skontaktuj się ze specjalistą.
Lęk bywa rozlany i obecny „w tle” całego dnia; innym razem ma postać gwałtownych napadów paniki z kołataniem serca, dusznością i zawrotami głowy. Może dotyczyć konkretnych bodźców (psy, igły), sytuacji społecznych lub rozstania z opiekunem. Czasem przyjmuje formę natrętnych myśli i rytuałów dziecko myje ręce lub sprawdza zamki „żeby było bezpiecznie”. Warto pamiętać, że u dzieci z ADHD czy ze spektrum autyzmu lęk współwystępuje często i bywa maskowany pobudzeniem albo wycofaniem.
Najważniejsze jest uznanie emocji. Zdanie „widzę, że się boisz, to ważne, że o tym mówisz” obniża napięcie skuteczniej niż „nie panikuj”. Pomaga wspólne, powolne oddychanie (z dłuższym wydechem), a potem małe kroki zamiast wielkich skoków: krótkie, zaplanowane oswajanie tego, co wywołuje lęk. Dzieciom służą rytm dnia, przewidywalność, regularny sen i ograniczenie nadmiaru bodźców. Dobrze działa prosta „mapa lęku”: razem zapisujecie sytuacje, które niepokoją, oraz ocenę nasilenia w skali 0–10 to później baza do planu zmian. Wzmacniaj odwagę, nie unikanie: doceniaj próby, nawet jeśli trwały minutę. Współpraca ze szkołą jest kluczowa: nauczyciel, który wie, jak pomagać, potrafi wiele ułatwić.
Pułapka dobrej intencji: nadmierne wyręczanie przynosi ulgę „tu i teraz”, ale długofalowo utrwala unikanie i podsyca lęk.
Jeśli lęk trwa dłużej niż cztery-sześć tygodni, nasila się mimo domowych prób, prowadzi do wyraźnego unikania (np. szkoły), pojawiają się napady paniki, rytuały zajmujące sporo czasu, bezsenność albo myśli rezygnacyjne to moment na konsultację. W Centrum Terapii Psyche w Szczecinie możesz umówić spotkanie z psychologiem lub psychoterapeutą dzieci i młodzieży; przy nasilonych objawach, współwystępującej depresji, OCD czy silnych zaburzeniach snu wskazana bywa również konsultacja psychiatryczna.
Kiedy zgłosić się do specjalisty?
W Centrum Terapii Psyche w Szczecinie przyjmują psychologowie i psychoterapeuci dzieci oraz psychiatrzy dziecięcy dzięki temu możemy zaproponować dopasowany plan pomocy.
Pierwsze spotkania to rozmowa i psychoedukacja dziecko i rodzic dostają prostą „mapę mechanizmu” lęku. W podejściu poznawczo-behawioralnym pracuje się nad katastroficznym myśleniem i uczy stopniowej ekspozycji, czyli bezpiecznego oswajania bodźców. W OCD stosuje się ekspozycję z powstrzymaniem reakcji, by przerwać błędne koło natręctw i rytuałów. Techniki regulacji (oddech, rozluźnianie mięśni, uważność) stają się codziennym narzędziem, a szkoła włącza się we wspólny plan małych wyzwań. Jeśli psychiatra włączy farmakoterapię, dzieje się to indywidualnie i zwykle równolegle z psychoterapią celem jest obniżenie objawów na tyle, by dziecko mogło korzystać z oddziaływań psychologicznych.
Wystarczy prosty komunikat: „spotkasz się z osobą, która pomaga w sprawach emocji i lęku”. Dobrze jest wspólnie nazwać dwa–trzy cele („chcę spokojniej zasypiać”, „chcę zostać na całej lekcji muzyki”) i dać dziecku możliwość zadania pytań. W dniu spotkania zadbaj o rytm i kilka minut zapasu, by uniknąć pośpiechu.
Słowa mają znaczenie. „Jestem, posiedzę z Tobą”, „spróbujmy małego kroku” i „widzę, że to trudne, a mimo to próbujesz” otwierają, zamiast zamykać. Warto unikać komunikatów w stylu „nie przesadzaj”, „inni mają gorzej” czy „jak chcesz, to możesz” zawstydzają i zwiększają samotność w przeżywaniu.
Lęk u dzieci i nastolatków nie jest fanaberią ani „złym wychowaniem”. To realne doświadczenie, które prowadzone mądrze bardzo dobrze reaguje na psychoterapię i, gdy potrzeba, leczenie psychiatryczne. Najbardziej pomagają wczesne rozpoznanie, małe konsekwentne kroki i wspólne działania dziecka, rodzica, szkoły oraz specjalisty.
W Centrum Terapii Psyche w Szczecinie pracujemy zespołowo: psychologowie i psychoterapeuci dzieci i młodzieży oraz psychiatrzy dziecięcy pomagają dobrać plan działania do konkretnej sytuacji. Jeśli czujesz, że to czas na pierwszy krok, chętnie Ci w nim towarzyszymy.
Czy lęk „sam przejdzie”?
Czasem łagodnieje, ale częściej utrwala się przez unikanie. Warto działać wcześnie.
Ile trwa terapia lęku?
Przy łagodnych/umiarkowanych objawach 8–20 sesji CBT może przynieść dużą poprawę. Przy współwystępowaniu (OCD, ASD, depresja) proces bywa dłuższy.
Czy leki są konieczne?
Nie zawsze. Decyzję podejmuje psychiatra dziecięcy; farmakoterapia zazwyczaj łączona jest z psychoterapią.
Czy rodzic uczestniczy w terapii?
Najczęściej tak – w formie sesji wspierających/psychoedukacji i zadań domowych.
Dziecko odmawia szkoły – co robić?
Zacznij od małych ekspozycji i kontaktu ze szkołą; równolegle skonsultuj się ze specjalistą, by ułożyć plan powrotu.
